اهمیت معنوی یسوی برای ملت قزاق

در فرهنگ قزاقی و در میان مردم، سفر به ترکستان و زیارت آرامگاه خواجه احمد یسوی به ‌منزله «زیارت کوچک» (کیشکنه قاجی‌لیک) تلقی می‌شود که قابل‌مقایسه با حج و مکه معظمه است. به‌ویژه برای افرادی که به دلایل گوناگون امکان انجام این سفر روحانی و دینی را ندارند، این سفر، عملی از پرستش درونی و تجدید روحی به شمار می‌آید. مردم برای دعا، یادآوری میراث معنوی، پالایش دل از شلوغی‌های دنیوی و لمس تاریخ به این مکان می‌آیند.

آرامگاه یسوی که در قرن چهاردهم به دستور تیمور بزرگ ساخته شد، نه‌تنها شاهکاری معماری، بلکه نمادی از قداست است. این بنای تاریخی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، قرن‌هاست که زائران، علما، الهی‌دانان و مردم عادی را از سراسر قزاقستان و دیگر کشورها به سوی خود جذب می‌کند.

نقش تاریخی خواجه احمد یسوی

احمد یسوی در قرن یازدهم در شهر سَیرام (در جنوب کنونی قزاقستان) به دنیا آمد و از همان کودکی علاقه‌ای عمیق به دانش دینی از خود نشان داد. او شاگرد الهی‌دان مشهور یوسف همدانی — صوفی نام‌آشنای ایرانی — بود که تأثیر بسزایی در شکل‌گیری دیدگاه‌های معنوی یسوی داشت. این نخستین نقطه تماس یسوی با سنت اسلامی ایرانی است.

خواجه احمد یسوی بنیان‌گذار شاخه ترک‌زبان تصوف بود که آموزه‌های قرآنی را با عناصر عرفانی-فلسفی در هم آمیخت. تعالیم او بر محبت الهی، فروتنی، پالایش درونی و خدمت به خلق استوار بود. نکته حائز اهمیت آن است که یسوی تبلیغ دین را به زبان ترکی آغاز کرد و اسلام را برای توده‌های مردم قابل‌فهم ساخت. او بنیان‌گذار طریقت «یسویّه» بود که تأثیر عمیقی بر سراسر آسیای مرکزی از جمله سرزمین‌های قزاق‌نشین برجای گذاشت.

از مهم‌ترین میراث‌های او، مجموعه اشعار «دیوان حکمت» است که در قالب شعر، اصول زندگی معنوی را بیان کرده و مردم را به فروتنی، عشق و خدمت به حقیقت فرامی‌خواند. این اشعار به زبان جغتایی، با عناصری از زبان عربی و فارسی نوشته شده‌اند، و بخشی از میراث فرهنگی مشترک اسلامی‌اند که شرق و غرب را به هم پیوند می‌دهند.

یسوی در فرهنگ و آموزش معاصر قزاقستان

قزاقستان امروزه اهمیت فراوانی به حفظ و ترویج میراث خواجه احمد یسوی می‌دهد. نمونه بارز آن، گنجاندن درس «یسوی‌شناسی» در برنامه آموزشی مدارس است که هدف آن آشنایی نسل جوان با زندگی، آموزه‌ها و فلسفه این استاد بزرگ می‌باشد. این برنامه‌ها در قالب کلاس‌های آزاد، بازدید از ترکستان، دیدار با علمای دینی و گفتگو پیرامون میراث یسوی در پرتو مسائل روز برگزار می‌شود.

در سال ۲۰۲۵، مرحله نهایی مسابقه کشوری «یسوی‌شناسی ۲۰۲۵» در شهر ترکستان برگزار شد. بیش از ۷۰ دانش‌آموز از مناطق مختلف کشور که برندگان مراحل مقدماتی بودند، در آن شرکت کردند.

این رقابت از سال ۱۹۹۷ با هدف ترویج میراث معنوی خواجه احمد یسوی، افزایش ظرفیت فکری جوانان و علاقه‌مند ساختن آنان به شناخت یادمان‌های تاریخی-فرهنگی عصر امیر تیمور برگزار می‌شود.

هدف «یسوی‌شناسی» تنها انتقال دانش تاریخی نیست، بلکه پرورش ارزش‌هایی چون احترام به سنت‌های دینی، کمال‌جویی اخلاقی، مدارا و گفت‌وگوی فرهنگی در نسل جوان است. این امر به‌ویژه در جامعه چندقومیتی و چنددینی قزاقستان، از اهمیت زیادی برخوردار است، جایی که شخصیت یسوی به نماد همگرایی فرهنگی تبدیل شده است.

همچنین یکی از دانشگاه‌های پیشروی کشور به نام او مزین شده است — دانشگاه بین‌المللی قزاقی-ترکی خواجه احمد یسوی در ترکستان که نقش مهمی در گفت‌وگوی علمی و معنوی میان شرق و غرب ایفا می‌کند.

یسوی و سنت ایرانی: پلی فرهنگی با ایران

ارتباط خواجه احمد یسوی با سنت دینی و فرهنگی ایران، از زوایای خاصی برخوردار است. استاد معنوی او، یوسف همدانی، از چهره‌های برجسته تصوف ایرانی بود که خود متأثر از اندیشه‌های بزرگانی همچون امام غزالی، فریدالدین عطار و جلال‌الدین رومی بود. تأثیر فلسفه، ادبیات و عرفان ایرانی در آثار یسوی به‌وضوح دیده می‌شود — هم در سبک بیان و هم در مضامین.

زبان اشعار وی با وجود پایه ترکی، مملو از واژگان شاعرانه فارسی است. حکمت‌های او حامل مفاهیمی مشابه با اشعار صوفیان ایرانی‌اند: تمایل به فنا (ذوب کامل در خدا)، دعوت به پاکی درونی، عشق به حقیقت و پرهیز از دنیاطلبی.

ایران معاصر، به‌عنوان کشوری با میراث غنی صوفیانه و فلسفی، می‌تواند خواجه احمد یسوی را نماد پیوند فرهنگی با قزاقستان تلقی کند. برگزاری همایش‌های علمی مشترک، نمایشگاه‌ها، ترجمه آثار وی به فارسی و متقابلاً ترجمه آثار عرفای ایرانی به قزاقی و روسی، می‌تواند به تحکیم روابط فرهنگی و انسانی میان دو کشور کمک کند.

چشم‌انداز دیپلماسی فرهنگی

در دنیای امروز، که ارزش‌های معنوی اغلب با فرسایش مواجه‌اند، شخصیت خواجه احمد یسوی می‌تواند مبنایی برای آغاز مرحله‌ای نوین از دیپلماسی فرهنگی باشد. ایران می‌تواند از نام یسوی به‌عنوان نقطه اتصال با جامعه قزاق بهره گیرد — در سطوح معنوی، حافظه تاریخی و ریشه‌های مشترک اسلامی.

پروژه‌های مشترک نظیر جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های شعر صوفیانه، انتشار مجموعه‌های دوزبانه از حکمت‌ها و اشعار عرفای ایرانی، نصب تندیسهای یادبود یا تأسیس مراکز علمی به نام یسوی در ایران، می‌تواند گام‌هایی عملی در این مسیر باشد. این اقدامات نه‌تنها بیانگر احترام ایران به میراث اسلامی مشترک خواهد بود، بلکه اعتماد متقابلی را پایه‌ریزی می‌کند که بر بنیاد معنویت و شناخت استوار است.

نکته:

خواجه احمد یسوی تنها یک شخصیت تاریخی نیست. او نماد زنده‌ای از وحدت، معنویت و ژرفای فرهنگی است. برای قزاق‌ها، او قدیسی است که با جهان درونی و سنت دینی‌شان گره خورده است. برای ایرانیان، او صوفی‌ای است که شاگرد استاد ایرانی بود و میراث معنوی ایران را بر بستری ترک‌زبان تداوم بخشید.

میراث او، فرصت بی‌نظیری را برای گفت‌وگوی فرهنگی میان قزاقستان و ایران فراهم می‌آورد و بستری ایجاد می‌کند که می‌توان بر آن پل‌هایی استوار از همکاری، شناخت متقابل و پیوند معنوی بنا نهاد.

چنان‌که در یکی از حکمت‌های او آمده است:

آن‌که حقیقت را در دل خویش یافت، راه خدا را پیمود،

آن‌که با عشق به مردم خدمت کرد، به جاودانگی رسید.

باشد که این راه، ملت‌های ما را در مسیر نیکی، دانش و روشنایی معنوی به هم پیوند دهد.

آستانه قزاقستان
 

منبع:

https://www.gov.kz/memleket/entities/mam/press/news/details/979523

https://islam.kz/ru/news/kultura/ahmed-yasavi-i-ego-rol-v-rasprostranenii-islama-sredi-tyurkskih-narodov-12396/

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4_%D0%AF%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8

https://ayu.edu.kz/ru/45/ahmet-yesevi-kimdir-#:~:text=%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4%20%D0%AF%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8%20%E2%80%93%20%D0%BE%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%BA%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9%20%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%BA%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9,%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B0%3B%20%C2%AB%D0%9F%D0%B8%D1%80%2D%D0%B8%20%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD